Trwały (zrównoważony) system żywnościowy (SFS) zapewnia społeczeństwu ciągły dostęp do wysokiej jakości żywności w sposób umożliwiający zachowanie ekonomicznych, społecznych i środowiskowych podstaw produkcji żywności dla przyszłych pokoleń. Jest on nie tylko opłacalny (ekonomicznie), ale także przynosi szerokie korzyści dla społeczeństwa (spełnia ważne funkcje społeczne) i ma pozytywny lub co najmniej neutralny wpływ na środowisko naturalne (w tym zwłaszcza w kontekście zachowania zasobów nieodnawialnych). Podejście to wymaga nowego spojrzenia na produkcję i konsumpcję żywności. Wskazuje także na potrzebę tworzenia instytucjonalnych podstaw zmian w kształtowaniu polityk publicznych, które wymagają wsparcia nauki (evidence-based policy making), współpracy z biznesem i organizacjami branżowymi na rzecz łączenia podejścia sektorowego z systemowymi rozwiązaniami w zakresie organizacji i zarządzania. Koncepcja zrównoważonych systemów żywnościowych jest obecnie operacjonalizowana w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i szczegółowych inicjatyw strategicznych UE, niesie za sobą rozwiązania strategiczne i programy wparcia postępu naukowego, wdrożenia nowych technologii oraz działań edukacyjnych. Celem pracy zespołu ekspertów jest opracowanie podstaw wdrażania zielonej transformacji gospodarki w Polsce – określenie uwarunkowań osiągnięcia w Polsce trwałego (zrównoważonego) systemu produkcji żywności, w oparciu o nowoczesne, zasobooszczędne, neutralne dla środowiska systemy produkcji, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji żywności, jak również systemu zarządzania biomasą na potrzeby innych działów gospodarki (jak energia, biomateriały i zdrowie).
Koordynator obszaru:
dr hab. Paweł Chmieliński, prof. IRWiR PAN
Koordynator obszaru
Plany na 2024:
Systemy żywnościowe i zielona gospodarka – książka aut. P. Chmieliński
Na polskim rynku wydawniczym brakuje książki objaśniającej kompleksowe podejście do rozwoju gospodarki żywnościowej, które jest promowane i finansowane przez UE w ramach krótko i średnioterminowej strategii rozwoju (Food 2030, Od pola do stołu, Europejski Zielony Ład). Książka będzie przybliżała koncepcję transformacji systemów żywnościowych w kontekście funkcjonowania ludzi i podmiotów gospodarczych, ich wzajemnych powiązań oraz działań tworzących wartość dodaną na poziomie produkcji, logistyki, przetwarzania, dystrybucji, konsumpcji, a także zarządzania zasobami naturalnymi oraz odpadami w procesie produkcji żywności oraz funkcjonowaniu rolnictwa, leśnictwa lub rybołówstwa. Rozważania będą prowadzone w kontekście szerszej ujmowanego środowiska gospodarczego, społecznego i naturalnego, w którym systemy żywnościowe są osadzone. Kompleksowe ujęcie tej problematyki wymaga uwzględnienia, że system żywnościowy składa się z podsystemów (np. system rolniczy, system gospodarowania odpadami, system dostaw czynników produkcji, systemy wiejskie (lokalne) itd.) i wchodzi w interakcje z innymi systemami w gospodarce (np. system energetyczny, system handlowy, system opieki zdrowotnej itd.)
Systemy żywnościowe i zielona gospodarka – 3 lub 4 debaty okrągłego stołu
Organizacja: OEES, Współpraca: Polska Akademia Nauk, Ambasada Danii.
Rolą Okrągłego Stołu jest promowanie interdyscyplinarnego i wielosektorowego podejścia, prowadzenie dialogu pomiędzy przedstawicielami nauki, przedsiębiorcami, związków branżowych, organizacji konsumenckich dla określenia potrzeb, możliwości współpracy, nowych kanałów wiedzy i informacji, a także podstaw zintegrowanych działań w zakresie wspierania systemowych rozwiązań w zakresie zielonej transformacji gospodarki
żywnościowej. Rezultatem powinna być diagnoza jakości powiązań aktorów (uczestników) łańcucha wartości – w ramach funkcjonowania różnych podsystemów (m.in. rolniczego, gospodarowania odpadami – zapobieganie zjawisku marnowania żywności, obszar produkcji zrównoważonych
systemów opakowań, dystrybucji i handlu żywnością, edukacji konsumenckiej ) i w ramach interakcji z innymi systemami (np. energetyczny, system produkcyjny i handlowy, system opieki zdrowotnej itd.). Zadaniem okrągłego stołu będzie łączenie przedstawicieli różnych sektorów by lepiej zdiagnozować wyzwania gospodarcze, społeczne i problemy środowiskowe.
Proponowane tematy:
– Wybory konsumenckie, świadomość zdrowotna oraz sztuczna inteligencja jako motor zmian w gospodarce żywnościowej
– Czy rolnictwo jest passe? O etosie pracy rolnika w kulturze postmodernizmu
– Ukraina – jak integracja wpłynie na sektor rolny w Unii Europejskiej?
– Czy Wspólna Polityka Rolna powinna dotyczyć całej gospodarki? Biogospodarka, zielony ład i systemy żywnościowe w polityce publicznej.
Współpraca OEES w ramach rozwoju Europejskiego Partnerstwa na rzecz Zrównoważonych Systemów Żywnościowych
Problematyka budowy trwałych systemów żywnościowych i zielonej transformacji gospodarki jest przedmiotem intensywnych badań oraz dyskusji na forum międzynarodowym. Polityka UE w kierunku wspierania Zielonego Ładu opiera się na współpracy naukowo-badawczej oraz praktycznej w oparciu o możliwości, jakie oferuje ramowy program badawczy UE, w tym w ramach Europejskiego Partnerstwa na rzecz Zrównoważonych Systemów Żywnościowych (EU The Partnership on Safe and Sustainable Food Systems for People, Planet and Climate), które rozpoczyna funkcjonowanie w 2024 roku.
W ramach współpracy OEES oraz IRWiR PAN zostanie zorganizowane specjalne wydarzenie promujące Partnerstwo w ramach uroczystości obchodów 20-lecia członkostwa Polski w UE wraz z członkami projektu Horyzont Europa „FoodPathS”, mającego na celu stworzenie prototypu i struktury organizacyjnej Partnerstwa.
Młodzi – Zdrowie – Żywność: działania aktywizujące energię młodych: Projekt EURENI: Młoda energia społeczna na rzecz zielonej transformacji gospodarki żywnościowej i zdrowia publicznego (w przygotowaniu)
Celem inicjatywy jest wsparcie współpracy badawczej zespołu OEES z organizacjami (think-tank’ami) w innych krajach, zajmującymi problematyką zrównoważonego rozwoju gospodarki żywnościowej w kontekście wyzwań środowiskowych, klimatycznych i polityki Europejskiego Zielonego Ładu. Działania zakładają organizację badań, działań edukacyjne i badania podejścia do zagadnień żywności – zdrowia oraz świadomości ekologicznej w
środowisku młodych ludzi z wybranych krajów europejskich. Projekt przede wszystkim obejmowałby budowanie trwałego systemu debaty z udziałem młodych, przedstawicieli producentów żywności, przedstawicieli firm spożywczych, ekspertów badających wpływ jakości żywności na zdrowie, produkcji żywności na środowisko i rozwój biogospodarki, by wspólnie pracowali nad rekomendacjami dla przyszłej polityki publicznej, strategii firm, kampanii edukacyjnych. Energia społeczna w tym zakresie tworzona będzie poprzez łączenie doświadczeń praktyków (producentów, biznesu), konsumentów i naukowców, zestawienie opinii i oczekiwań, ocenie tempa transformacji i możliwości jego wspierania, wyodrębnienia istotnych dla młodych konsumentów treści, które wpływają na świadome decyzje konsumenckie, debata nad praktykami tzw. greewashing’u (fałszowaniu treści misyjnych), znaczenie ekonomii wartości w gospodarce żywnościowej i polityce zdrowia publicznego. Grupą docelową działań są ludzie młodzi z Europy, decydenci, firmy spożywcze, eksperci i naukowcy zajmujący się przemysłem spożywczym, żywnością, zdrowiem, specjaliści od komunikacji.
Młodzi – Zdrowie – Żywność: działania aktywizujące energię młodych: Projekt Food Educators: kształtowanie dobrych nawyków żywieniowych i promocja nauki jako ścieżki kariery wśród młodzieży
Działania prowadzone we współpracy z Instytutem Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, który wdraża w Polsce unijny projekt ‘EIT Food Food Educators’, obejmą szkolenia z nauczycielami szkół, pokazowe lekcje oraz praktyczne warsztaty (np. kuchni roślinnej) a także prezentację pracy naukowców, sposobu funkcjonowania laboratoriów żywnościowych i wyników badań mikrobiologicznych. EIT Food Food Educators to projekt UE, który kreuje i dostarcza materiały niezbędne do nauczania młodych ludzi o zdrowych i zrównoważonych nawykach żywieniowych. Ma umożliwić najmłodszym konsumentom dokonywanie takich wyborów, które będą dobre zarówno dla nich, jak i dla środowiska. Food Educators to także promocja ciekawych ścieżek zawodowych w całym łańcuchu dostaw żywności i zachęcanie adeptów do podjęcia pracy właśnie w sektorze rolno-spożywczym, w tym pracy naukowej.
EIT Food to największa na świecie i najbardziej dynamiczna społeczność zajmująca się innowacjami w branży spożywczej, wspierana przez Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT), organ Unii Europejskiej.
Blok tematyczny na OEES9. FIRMA-IDEA: Jak dokończyć zieloną transformację: idee a interesy (koordynator Paweł Chmieliński)
Jaki będzie wyglądała gospodarka po zielonej transformacji? Czy innowacje społeczne i technologiczne będą wiązały ludzi odpowiedzialnych za produkcję i sieci dystrybucji z konsumentami, tworząc nowy (a raczej nowoczesny) ład gospodarczy? Ścieżka będzie miała na celu wskazania w którym punkcie realnie będziemy mogli powiedzieć o zielonej transformacji, jako dojrzałym projekcie dla całego społeczeństwa, z realnym udziałem producentów, przedstawicieli władz centralnych i samorządów, biznesu i społeczeństwa. Poszczególne panele będą obejmowały prezentacje i dyskusję o możliwości szerokiego wdrażania najświeższych osiągnieć technologii i organizacji na rzecz efektywnego, odpowiedzialnego, zasobooszczędnego i innowacyjnego biznesu. Szczególną uwagę przywiążmy do komunikacji biznesu z otoczeniem: konsumentami (działania wspierające dialog) oraz administracja publiczną (w zakresie potrzeb i możliwości kształtowania podejścia strategicznego w perspektywie średnio i długo-okresowej).
Porozmawiamy o koncepcji bio-gospodarki (czyli zielonej gospodarki) opartej na nowoczesnych źródłach biomasy, bioproduktów i biomateriałów jako zamienników tradycyjnych dostawców surowców i półproduktów w przemyśle. Wskażemy na dziedziny, w których obecnie produkuje się za dużo, nieefektywnie, niezdrowo dla konsumentów, zbędnie i nieodpowiedzialnie w zakresie promocji. Zrozumienie podstawy zielonej transformacji opierać się musi na nowej umowie społecznej akceptacji, że wszyscy jesteśmy powiązani w ramach ekosystemu, świadomi swojego wpływu, jako społeczeństwo i wspólnie działamy w odpowiedzi na wyzwania, które mają charakter globalny, ale dotyczą nas tu i teraz. Mamy nadzieję na przygotowanie gruntu dla integracji biznesu, wpisującej zieloną transformacją jako podstawę konkurencyjności podmiotów oraz gospodarki, wspieraną przez konsumentów, a raczej aktywnych twórców polityki publicznej, obywateli świadomych swoich oczekiwań i praw. Ścieżka ma na celu ukierunkowanie trwającej od lat dyskusji, jak z sukcesem odejść od partykularnych interesów wszystkich aktorów zmian, działań pozorowanych (np. tzw. greenwashing) na rzecz idei nowej umowy społecznej. Pytanie czy jest to w ogóle możliwe? Odbiorcą ścieżki jesteśmy my wszyscy, jako konsumenci, obywatele, przedsiębiorcy i aktywni twórcy strategii na przyszłość/polityki publicznej.