Trwały i zrównoważony system żywnościowy (SFS) zapewnia społeczeństwu ciągły dostęp do wysokiej jakości żywności w sposób umożliwiający zachowanie ekonomicznych, społecznych i środowiskowych podstaw jej produkcji dla przyszłych pokoleń. Jest on nie tylko opłacalny, ale także przynosi szerokie korzyści dla społeczeństwa – spełnia ważne funkcje społeczne – i ma pozytywny lub co najmniej neutralny wpływ na środowisko naturalne – w tym zwłaszcza w kontekście zachowania zasobów nieodnawialnych.
Podejście to wymaga nowego spojrzenia na produkcję i konsumpcję żywności. Wskazuje także na potrzebę tworzenia instytucjonalnych podstaw zmian w kształtowaniu polityk publicznych, które wymagają wsparcia nauki (evidence-based policy making), współpracy z biznesem i organizacjami branżowymi na rzecz łączenia podejścia sektorowego z systemowymi rozwiązaniami w zakresie organizacji i zarządzania.
Koncepcja zrównoważonych systemów żywnościowych jest obecnie operacjonalizowana w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i szczegółowych inicjatyw strategicznych UE. Niesie ona za sobą rozwiązania strategiczne i programy wparcia postępu naukowego, wdrożenia nowych technologii oraz działań edukacyjnych. Celem pracy zespołu ekspertów jest opracowanie podstaw wdrażania zielonej transformacji gospodarki w Polsce – określenie uwarunkowań osiągnięcia w Polsce trwałego (zrównoważonego) systemu produkcji żywności w oparciu o nowoczesne, zasobooszczędne, neutralne dla środowiska systemy produkcji, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji żywności, jak również systemu zarządzania biomasą na potrzeby innych działów gospodarki, jak energia, biomateriały i zdrowie.
Koordynator obszaru:
dr hab. Paweł Chmieliński, prof. IRWiR PAN
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
Plany na 2024:
Wydanie publikacji “Systemy żywnościowe i zielona gospodarka” pod red. Pawła Chmielińskiego
Na polskim rynku wydawniczym brakuje książki objaśniającej kompleksowe podejście do rozwoju gospodarki żywnościowej, które jest promowane i finansowane przez Unię Europejską w ramach krótko i średnioterminowej strategii rozwoju (Food 2030, Od pola do stołu, Europejski Zielony Ład). Książka będzie przybliżała koncepcję transformacji systemów żywnościowych w kontekście funkcjonowania ludzi i podmiotów gospodarczych, ich wzajemnych powiązań oraz działań tworzących wartość dodaną na poziomie produkcji, logistyki, przetwarzania, dystrybucji, konsumpcji, a także zarządzania zasobami naturalnymi oraz odpadami w procesie produkcji żywności oraz funkcjonowaniu rolnictwa, leśnictwa lub rybołówstwa. Rozważania będą prowadzone w kontekście szerzej ujmowanego środowiska gospodarczego, społecznego i naturalnego, w którym systemy żywnościowe są osadzone. Kompleksowe ujęcie tej problematyki wymaga uwzględnienia, że system żywnościowy składa się z podsystemów, m.in. – systemu rolniczego, systemu gospodarowania odpadami, systemu dostaw czynników produkcji, systemów wiejskich (lokalnych) i wchodzi w interakcje z innymi systemami w gospodarce np. systemem energetycznym, systemem handlowym, systemem opieki zdrowotnej itd.
Systemy żywnościowe i zielona gospodarka – zorganiowanie dwóch debat okrągłego stołu w III oraz IV kwartale 2024 roku. Organizacja: OEES, Współpraca: Polska Akademia Nauk, Ambasada Danii.
Rolą Okrągłego Stołu jest promowanie interdyscyplinarnego i wielosektorowego podejścia, prowadzenie dialogu pomiędzy przedsiębiorcami, przedstawicielami nauki, związków branżowych oraz organizacji konsumenckich dla określenia potrzeb, możliwości współpracy, nowych kanałów wiedzy i informacji, a także podstaw zintegrowanych działań w zakresie wspierania systemowych rozwiązań w zakresie zielonej transformacji gospodarki żywnościowej. Rezultatem powinna być diagnoza jakości powiązań aktorów (uczestników) łańcucha wartości – w ramach funkcjonowania różnych podsystemów, m.in. rolniczego, gospodarowania odpadami – zapobieganie zjawisku marnowania żywności, obszar produkcji zrównoważonych systemów opakowań, dystrybucji i handlu żywnością, edukacji konsumenckiej) i w ramach interakcji z innymi systemami (np. systemem energetycznym, systemem produkcyjnym i handlowym, systemem opieki zdrowotnej itd.). Zadaniem Okrągłego Stołu będzie łączenie przedstawicieli różnych sektorów, by lepiej zdiagnozować wyzwania gospodarcze, społeczne i problemy środowiskowe.
Proponowane tematy:
– Wybory konsumenckie, świadomość zdrowotna oraz sztuczna inteligencja jako motor zmian w gospodarce żywnościowej.
– Czy rolnictwo jest passe? O etosie pracy rolnika w kulturze postmodernizmu.
– Ukraina – jak integracja wpłynie na sektor rolny w Unii Europejskiej?
– Czy Wspólna Polityka Rolna powinna dotyczyć całej gospodarki? Biogospodarka, zielony ład i systemy żywnościowe w polityce publicznej.
Współpraca OEES w ramach rozwoju Europejskiego Partnerstwa na rzecz Zrównoważonych Systemów Żywnościowych
Problematyka budowy trwałych systemów żywnościowych i zielonej transformacji gospodarki jest przedmiotem intensywnych badań oraz dyskusji na forum międzynarodowym. Polityka UE w kierunku wspierania Zielonego Ładu opiera się na współpracy naukowo-badawczej oraz praktycznej w oparciu o możliwości, jakie oferuje ramowy program badawczy UE, w tym w ramach Europejskiego Partnerstwa na rzecz Zrównoważonych Systemów Żywnościowych (EU The Partnership on Safe and Sustainable Food Systems for People, Planet and Climate), które rozpoczyna funkcjonowanie w 2024 roku.
W ramach współpracy OEES oraz IRWiR PAN zostanie zorganizowane specjalne wydarzenie promujące Partnerstwo w ramach uroczystości obchodów 20-lecia członkostwa Polski w UE wraz z członkami projektu Horyzont Europa „FoodPathS”, mającego na celu stworzenie prototypu i struktury organizacyjnej Partnerstwa.
Blok tematyczny podczas IX edycji OEES: FIRMA-IDEA: Jak dokończyć zieloną transformację: idee a interesy (koordynator: Paweł Chmieliński)
Jak będzie wyglądała gospodarka po zielonej transformacji? Czy innowacje społeczne i technologiczne będą wiązały ludzi odpowiedzialnych za produkcję i sieci dystrybucji z konsumentami, tworząc nowy (a raczej nowoczesny) ład gospodarczy? Ścieżka, która będzie miała miejsce podczas Międzynarodowego Kongresu Ekonomii Wartości Open Eyes Economy Summit – jedynym w Polsce kongresie ekonomii wartości, który jest kulminacją całorocznej pracy intelektualnej i organizacyjnej ruchu Open Eyes Economy, będzie miała na celu wskazanie, w którym punkcie realnie będziemy mogli powiedzieć o zielonej transformacji, jako dojrzałym projekcie dla całego społeczeństwa, z realnym udziałem producentów, przedstawicieli władz centralnych i samorządów, biznesu i społeczeństwa. Poszczególne panele będą obejmowały prezentacje i dyskusję o możliwości szerokiego wdrażania najświeższych osiągnieć technologii i organizacji na rzecz efektywnego, odpowiedzialnego, zasobooszczędnego i innowacyjnego biznesu. Szczególną uwagę przywiążemy do komunikacji biznesu z otoczeniem: konsumentami (działania wspierające dialog) oraz administracja publiczną (w zakresie potrzeb i możliwości kształtowania podejścia strategicznego w perspektywie średnio i długo-okresowej).
Porozmawiamy o koncepcji biogospodarki (czyli zielonej gospodarki) opartej na nowoczesnych źródłach biomasy, bioproduktów i biomateriałów jako zamienników tradycyjnych dostawców surowców i półproduktów w przemyśle. Wskażemy na dziedziny, w których obecnie produkuje się za dużo, nieefektywnie, niezdrowo dla konsumentów, zbędnie i nieodpowiedzialnie w zakresie promocji.
Zrozumienie podstawy zielonej transformacji opierać się musi na nowej umowie społecznej akceptacji, że wszyscy jesteśmy powiązani w ramach ekosystemu, świadomi swojego wpływu jako społeczeństwo i wspólnie działamy w odpowiedzi na wyzwania, które mają charakter globalny, ale dotyczą nas tu i teraz.
Mamy nadzieję na przygotowanie gruntu dla integracji biznesu, wpisującej zieloną transformacją jako podstawę konkurencyjności podmiotów oraz gospodarki, wspieraną przez konsumentów, a raczej aktywnych twórców polityki publicznej, obywateli świadomych swoich oczekiwań i praw.
Ścieżka ma na celu ukierunkowanie trwającej od lat dyskusji, jak z sukcesem odejść od partykularnych interesów wszystkich aktorów zmian, działań pozorowanych (np. tzw. greenwashing) na rzecz idei nowej umowy społecznej. Pytanie, czy jest to w ogóle możliwe?
Odbiorcą ścieżki jesteśmy my wszyscy, jako konsumenci, obywatele, przedsiębiorcy i aktywni twórcy strategii na przyszłość.
Przedsięwzięcia zrealizowane w 2023:
Ekspertyzy związane z wdrażaniem strategii „Od pola do stołu”
Dotychczas we współpracy z BNP Paribas zostały wykonane dwie ekspertyzy oraz jeden raport:
1) Analiza uwarunkowań wodnych gospodarki żywnościowej dotyczącej Strategii „Od pola do stołu”,
2) Analiza energetyczna dotycząca strategii „Od pola do stołu”
3) Raport Strategia „Od pola do stołu” w sektorze przetwórstwa spożywczego
PartnerL Bank BNP Paribas
Panel tematyczny na OEES 2023: Żywność, zdrowie, konsumenci
Tematyka sesji obejmowała kluczowe elementy zrównoważonej konsumpcji żywności. Zmiany stylu konsumpcji, których wymaga zrównoważona transformacja, wiążą się z potrzebą informowania, edukowania i kształtowania postaw konsumentów wspierających zmiany w strukturze popytu na żywność, ale również z potrzebą akceptacji nowych źródeł składników pokarmowych, substytutów produktów, których produkcja obciąża środowisko, a także odnośnie procesu produkcji żywności, zrównoważonej diety i jej wpływu na zdrowie itp.
Organizując sesję OEES 2023 stawialiśmy sobie za cel zainicjowanie dyskusji o zrównoważonej produkcji żywności z punktu widzenia konsumentów, określenia podstaw ich świadomych wyborów, potrzeb w zakresie edukacji i informacji. Najwyraźniej widać to w przypadku podejścia do produkcji i konsumpcji mięsa – czy w obecnej debacie wystarczająco silnie odnosimy się do stanu wiedzy oraz badań naukowych odnośnie zrównoważonej produkcji i konsumpcji mięsa, jego substytucji zamiennikami roślinnymi, podejściu konsumentów do tych zmian, akceptacja, poziom świadomości i w rezultacie zmiany na rynkach oraz strukturze konsumpcji.
Konsumenci stanowią jeden z kluczowych podmiotów systemu żywnościowego, ich postawy mają szansę stymulować transformację poprzez zmiany struktury popytu. Określenie strategii informowania i edukacji konsumentów było jednym z podstawowych elementów podejścia systemowego, promowanego w ramach bloku tematycznego Gospodarka żywnościowa i zielony ład.